کتاب فرهنگ کوچک پهلوی مؤلف در قرن ششم هجری

﷽

خرید پیامکی و آسان با تخفیف ویژه:
جهت استعلام قیمت فعلی، موجودی کتاب و تهیه این کتاب و یا سایر کتاب های انتشارات شبنما تنها کافیست نام کتاب را به شماره تلفن 09127564990 پیامک کنید و یا از طریق پیام رسان ایتا بفرستید.

نکته مهم: امکان چاپ سفارشی کتاب ها(با آرم و متن سفارش دهنده در پشت جلد) فراهم می باشد.

خرید این کتاب ارزشمند از فروشگاه اینترنتی انتشارات شبنما، کلیک کنید

شماره اختصاصی کتاب: 4001100
موضوع: ادبیات فارسی، لغتنامه
فرهنگ کوچک پهلوی
ابوبکر مطهر جمالی یزدی، دکتر ارشیر آل علی
رقعی، 99 صفحه / چاپ اول، 1400
قیمت: 112.000 تومان
شابک: 5-70-6147-622-978

پیشگفتار کتاب «فرهنگ کوچک پهلوی(مؤلَف در قرن ششم هجری)»

کتابی که با عنوان «فرهنگ کوچک پهلوی» به ملاحظۀ نظر خوانندگان گرامی می‌رسد، در اصل فصلی است از کتاب «فرّخ نامۀ» تألیف «ابوبکر مطهّر جمالی یزدی». کتاب اخیر که به «بحث از منافع جانوران و خواص نباتات و اشیاء و بیان صناعاتِ معمول زمان و علوم تجربی و فنون علمی»  می‌پردازد، دائرةالمعارف گونی است که مؤلف آن، آن را در اواخر قرن ششم هجری (580 ه) به رشتۀ تحریر درآورده است.
فرّخ نامه مترتب است بر 16 مقاله و همانطور که پیشتر اشاره شد موضوع آن خواصِ ـ غالباً دارویی و درمانیِ ـ موالید ثلاثه (جانوران، گیاهان، اشیاء) می‌باشد و مقالت دهم آن شامل سه فصل است که فصل سوم آن مشتمل بر مجموعه لغاتی است که مؤلف عنوان «معانی الفاظ پهلوی» به آن‌ها داده است.
موضوع این فصل نه‌تنها با دو فصل دیگر (در اختلاجاتِ اعضاء ـ و ـ در جدول حیات و ممات) این مقالت، بلکه با دیگر فصول (و مقالات) کتاب نیز مغایرت و ناهمگونی موضوعی داشته.
بررسی دقیق‌تر متن نشان از آن دارد که مؤلف کتاب، این مجموعه را بر اساس «لغت فرس» اسدی طوسی  ـ شاعر و لغوی مشهور ـ ترتیب و آن را در مطاوی کتاب خویش جای داده است.
شادروان دکتر محمّد دبیرسیاقی به صواب این فصل از کتاب فرّخ نامه را متنی علی حده تشخیص داده و بدین سبب آن را در کتابِ «فرهنگ‌های فارسی به فارسی» معرفی نمود و به شرح و تبیین آن پرداخت. بنابراین لازم می‌آمد که به شکلی مجزا و منفک از اصل کتابِ فرّخ نامه (که طبیعتاً کمتر، دستیابِ اهل‌فن، و معروفِ غیرِ اهل‌فن، بوده) در دسترس قرار بگیرد. این موضوع باعث گردید به چاپ آن، به صورتی که ملاحظه می‌نمایید، مبادرت شود. به جهت این امر، فصل مورد بحث را از کتاب فرّخ نامه بیرون‌نویسی کرده، سپس هر یک از لغات آن را، با برابرهای همان لغات، از کتاب لغت فرس (که چنانکه گفته شد مجموعه بر اساس آن ترتیب یافته)، و همچنین، از کتاب «صَحاح الفرس» محمّد بن هندوشاه (که خود تکمیل یا تتمیمِ کتاب «لغت فرس» است)، آورده‌ایم.
مجموعه، به سیاق لغت‌نامه‌های قدیم، در اصل بر اساس حروف تهجی (بر حسب حرف آخر لغات) ترتیب یافته که به علت نسخ روش مزبور و نامأنوس بودن و طبیعتاً ناکارآمدی آن برای خواننده امروزی، آن‌ها را به روال معمول فرهنگ‌ها، بر حسب حرف نخست لغات مرتب کرده‌ایم.
تغییر دیگری که در متن واژه‌نامه داده‌شده و باید بدان اشاره شود این است که مؤلف گاه چند کلمه که معنایی مشترک داشته را کنار هم آورده و تذکر داده که: همه یکی است. به‌عنوان مثال: «حاجتمند و درویش و مستمند و نیازمند: همه یکی است.»  در این‌گونه موارد هرکدام از کلمات ذکر شده یک مدخل نو قرار داده شده است.
ذکر این نکته  بایسته است که: چنانکه گفته شد مؤلف  کتاب فرخ نامه عنوان این بخش از کتاب خود را «معانی الفاظ پهلوی» نامیده و شادروان دبیرسیاقی تذکر داده‌اند که: «آن الفاظ پهلوی نیستند»  البته نظر آن مرحوم صائب بوده، اما ظن نگارندۀ این سطور آن است که مقصود صاحب فرخ نامه از عنوان «پهلوی»، منسوب به «پَهله» (یا پَهلَو) بوده، و چنان که در کتب جغرافیایی قدیم آمده: «ری و اصفهان و همدان و دینور و نهاوند و مهرجانقذق و ماسبذان و قزوین، پهلویین خوانده می‌شده»  و بنابراین الفاظ تخصیص‌یافته در این مجموعه را هم می‌توان (از) واژگان زبان مرسوم در سرزمین یا سرزمین‌های مذکور دانست  و غرض از عنوان «پهلوی» که برای آن برگزیده شده نیز این موضوع بوده و نه اشاره به زبان عهد ساسانیان (و اشکانیان)، و واژگان مرسوم و متداول در آن، که اصطلاحاً پهلوی خوانده می‌شود. نشان صحت این نظر یا بهتر است گفته شود دلیل این مدعا، آن‌که صاحب کتاب لغت فرس اسدی، در توضیح واژگان (افدستا) و (رذ)، به صراحت بیان داشته که واژگان مزبور پهلوی (زبان پیش از اسلام ایران) می‌باشند، حال آنکه هیچ یک از این دو لغت، علیرغم شناسنامه مشخص شده‌ای که به آن‌ها داده شده در مجموعه حاضر نیامده‌اند. ضمن آنکه در شاهد شعری دو واژۀ (ورز رود) و (بیور)، از کتاب مزبور، صراحتاً پهلوی (زبان پیش از اسلام ایران) بودن آن‌ها ذکر شده است، اما این دو واژه نیز در مجموعه حاضر مشاهده نمی‌شوند. تنها دو واژۀ (اروند) و (هیکل) هستند که اولی در شاهد شعری آن، و دومی، هم در توضیح واژه و هم در شاهد شعری‌اش، به پهلوی بودنشان اشاره شده و در مجموعۀ حاضر نیز آمده‌اند.
امید که کوشش نگارنده خالی از فایدتی نبوده باشد.
علائم اختصاری:
ف       فرّخ نامه
ل        لغت فرس
ص      صَحاح الفرس

اردشیر آل علی ، بهار 1400